Het geheim van de de clown

Joke de Jong uit Garmerwolde is niet alleen Joke, maar ze is ook Joop en Toos. Zij is clown 'Joop' voor kinderen en clown 'Toos' in twee verpleeghuizen op de psychogeriatrische afdelingen (voor dementerende ouderen). Toch bijzonder als je 59 jaar bent. In wat nu volgt vertelt zij niet alleen over hoe zij werkt als clown maar ook onthult zij wat het geheim is van de clown.

Clown zijn: een droom die werkelijkheid werd
Joke woont samen met Hetty aan de L. van der Veenstraat. Ze begon als creatief therapeut drama. Werkte voor verschillende instellingen en had ooit een eigen praktijk. Ze trad en treedt soms nog op met een kindertheater (met o.a. poppenkast), samen met haar zus Corrie. Haar partner Hetty regisseert die voorstellingen en verzorgt het decor en doet de techniek. Zelf schrijft Joke de verhalen.
Als inleiding op het verhaal in het kindertheater speelde Joke vaak al wat clownachtige rollen. Dat was haar op het lijf geschreven. Clowns hadden van jongs af aan al indruk op haar gemaakt. Als kind wilde ze graag met het circus mee. Toen ze las dat er een echte clownschool was in Delft was het meteen raak. Ze gaf zich op en volgde de opleiding. Een lang gekoesterde droom werd werkelijkheid.

Joke de Jong als clown Toos (foto: (Hetty Boogholt)

Het geheim van de clown
Joke gebruikt het woord clown vaak als een werkwoord. 'Als ik aan het clownen ben dan…'
Of: 'Clowning is geweldig' Clown zijn is iets wat gebeurt. Vaak denken mensen dat een clown iemand is die gek moet doen. Maar dat klopt niet helemaal volgens Joke. 'Ik wil als clown natuurlijk wel mensen blij maken, maar dat is iets anders dan leuk willen doen.' Eigenlijk gaat het niet om je ego en belangrijk willen zijn. De situatie kan leuk worden als er goed contact is vanuit de clown met zijn omgeving. Het gaat om observeren, incasseren en reageren. Om duidelijk te maken wat ze bedoelt, geeft Joke een voorbeeld van een oefening die ze in de opleiding moest doen. Binnenkomen, gaan zitten op een bankje en een banaan opeten. Je stemt je helemaal af op je publiek en blijft daar voortdurend mee in contact door ze aan te kijken en te observeren als je binnenkomt en als je de banaan pakt. Je laat aan het publiek zien hoe je je voelt, als je bijvoorbeeld de schil niet los kunt krijgen. Dat probleempje incasseer je, er komt een reactie en daar reageert de clown weer op, observeert weer enzovoort. Er ontstaat iets om op door te gaan, bijvoorbeeld door uit te vergroten waardoor de situatie grappig wordt.
Het is een vak apart. Je leert niet een rol en een tekst uit je hoofd, zoals je doet als je toneelspeelt. In het clownsvak is het anders. Je laat alles gebeuren in het nu. Je hoofd moet juist leeg zijn, zodat je kunt reageren op het moment. Je moet durven loslaten. Je hebt vertrouwen nodig. Dit kan door even voor een act of optreden stil te zitten en daarbij gebruikt Joke soms een wijze tekst van de dalai lama.

Clown Toos
Elke week is Joke clown in Innersdijk en in Blauwbörgje. Daar werkt ze met (dementerende) ouderen. Ze noemt zich daar contactclown, want het gaat om het contact. Belangrijk is om in het contact op de belevingswereld van de bewoner in te spelen. Door het contact kan de dagelijkse sleur doorbroken worden, zodat de mensen meer vreugde in hun leven ervaren. Het kan hen helpen om even uit hun isolement te komen en soms ook om herinneringen naar boven te halen. Als contactclown is ze clown Toos. Ze verkleedt zich in kleurrijke kleren, heeft een kleine accordeon bij zich en wat attributen: een opvallend tasje met spullen die ouderen aanspreken.
Vaak heeft ze een handpop bij zich. Bijvoorbeeld een zwarte kat met grote ogen. Het contact kan soms makkelijker via een pop of iets dergelijks gemaakt worden en daaruit kan een praatje ontstaan. Mensen vertellen bijvoorbeeld over hun eigen kat van vroeger of vragen of ze Kat even mogen vasthouden. Aan een bewoonster die vroedvrouw was, liet Toos een babypopje zien. Er kwamen bij deze mevrouw herinneringen naar boven die ze trots vertelde aan Toos.
Ook in het werken met ouderen is het observeren, incasseren en reageren. Als een bewoner zegt: 'Wat zie je er raar uit (met die neus)', dan bevestigt Toos dat en zet de neus bijvoorbeeld op haar voorhoofd en zegt: 'nou ja zeg, wat een gekkigheid, zo is het beter hè?' Vaak is het ijs dan meteen gebroken. Ze bezoekt ook mensen die alleen nog maar in bed liggen. Dan zingt of neuriet ze wat en houdt iemands hand vast. Zo maakt Joke als clown Toos ook veel ontroerende momenten mee.

Clown Joop
Joop is een energieke, chaotische, vriendelijke en een ietwat naïeve clown voor kinderen. Ook dan stemt Joke zich af op wat er op dat moment speelt. Sommige kinderen willen Joop graag helpen, bijvoorbeeld om een zware koffer te dragen. Andere vinden het prettiger om van een afstandje toe te kijken. Het is allemaal goed.
Als clown Joop heeft Joke opgetreden op scholen en soms ook bij bepaalde gelegenheden. Joke laat een aantal prachtige foto's zien. Bij de opening van de speeltuin in Garmerwolde door burgemeester Van de Nadort kwam Joop pal na de officiële opening op. Joop vroeg zich af hoe de burgemeester iets had kunnen openen. Je kunt toch alleen iets openen wat gesloten is? Samen met een kind knipte Joop met een nagelschaartje een lint voor de glijbaan door.
Joop geniet van het omgaan met kinderen en maakt indruk op kinderen. Als er een kind aan de deur belt en Hetty doet open dan kijken ze nieuwsgierig of Joop er misschien ook is.

Joke de Jong als Joke(foto:(Margriet de Haan)

Clown Joke
Volgens Hetty laat Joke zich niet regisseren. Ook in het poppentheater speelt ze in op het moment en improviseert ze veel; dat is soms anders dan gepland. Je moet het clownzijn echt in je hebben. En dat heeft Joke. Ze heeft in de loop van de tijd meerdere clowncursussen gevolgd en ook aan het einde van dit jaar heeft ze zich ingeschreven voor een weekend. Clown zijn is meer dan een hobby of een vak. Voor Joke is het een levensweg, waar ze heel gelukkig van wordt. Daarvoor wil en moet ze zich goed concentreren en laat ze zich inspireren door boeddhistische teksten van mededogen. Misschien mag je het zo zeggen: het geheim van de clown is ook het geheim van Joke.

Irene Plaatsman